Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tối ưu cho trẻ, bú mẹ có lợi cho cả mẹ và con. Trẻ cần được bú sữa non, bú ngay trong vòng một giờ đầu sau sinh. Trẻ cần được nuôi bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và tiếp tục bú mẹ đến 24 tháng.
1. Sinh lý tiết sữa mẹ
Phản xạ tiết sữa:
Phản xạ tiết sữa (phản xạ Prolactin): Khi trẻ mút vú sẽ kích thích bài tiết Prolactin. Prolactin đi vào máu, đến vú và làm cho vú sản xuất sữa nên nếu trẻ bú nhiều thì vú mẹ sẽ tạo nhiều sữa.
Phản xạ phun sữa (Phản xạ Oxytoxin): Khi trẻ mút vú sẽ kích thích bài tiết oxytoxin. Oxytoxin làm cho các tế bào cơ xung quanh nang sữa co lại đẩy sữa ra ngoài.
Ức chế tiết sữa: Trong sữa mẹ có một yếu tố phụ được gọi là chất ức chế tạo sữa. Khi một lượng sữa lớn đọng trong vú, chất ức chế sẽ tiết ra làm cho vú ngừng tạo sữa.
Các loại sữa mẹ:
Sữa non: được tiết ra trong 3 ngày đầu sau đẻ. Sữa non sánh đặc, vàng nhạt hoặc trong, chứa nhiều đạm và kháng thể từ mẹ.
Sữa trưởng thành: Sau 3-4 ngày là sữa trưởng thành, số lượng nhiều hơn, làm 2 bầu vú đầy đặn, căng cứng. Là hiện tượng “xuống sữa”.
Sữa đầu bữa: Là sữa đầu bữa bú của trẻ, màu trắng trong, số lượng nhiều, cung cấp được nhiều đạm, đường, nước và các chất dinh dưỡng khác
Sữa cuối bữa: Là sữa được tiết ra cuối bữa bú của trẻ. Sữa cuối bữa có màu trắng đục vì chứa nhiều chất trẻo hơn sữa đầu bữa. Chất trẻo cung cấp nhiều năng lượng cho trẻ giúp trẻ lớn nhanh.
2. Lợi ích của nuôi con bằng sữa mẹ
Lợi ích đối với trẻ:
- Là nguồn dinh dưỡng hoàn hảo, đáp ứng đầy đủ nhu cầu của trẻ 6 tháng đầu.
- Thúc đẩy sự phát triển toàn diện của trẻ. Giúp trẻ phát triển trí não tối ưu.
- Phòng ngừa các bệnh nhiễm khuẩn, nhất là tiêu chảy và nhiễm khuẩn hô hấp.
- Sữa mẹ có tác dụng chống dị ứng cho trẻ
- Dễ tiêu hóa và hấp thu
- Sạch sẽ, luôn sẵn sàng, nhiệt độ phù hợp
Lợi ích đối với bà mẹ:
- Cho trẻ bú sớm ngay sau khi sinh giúp xổ rau, kích thích co hồi tử cung và giảm nguy cơ chảy máu sau đẻ cho mẹ.
- Cho trẻ bú ngay và thường xuyên sẽ kích thích tăng cường sản xuất sữa và phòng cương tức vú cho mẹ.
- Bú mẹ lợi ích kinh tế cao (tiết kiệm chi phí).
- Giúp tăng cường tình cảm mẹ con.
- Giảm nguy cơ ung thư vú, ung thư buồng trứng cho mẹ.
- Chậm có kinh và có thai lại giúp mẹ KHHGĐ.
3. Nguyên tắc nuôi con bằng sữa mẹ
- Trẻ bú càng sớm càng tốt ngay sau khi sinh (trong 1 giờ đầu) để kích thích mẹ tiết sữa.
- Cho trẻ bú theo nhu cầu bất kể ngày đêm.
- Bú hoàn toàn trong vòng 6 tháng đầu, không cần ăn thêm bất kỳ thức ăn đồ uống nào khác.
- Bú hết một bên vú rồi mới chuyển sang bên kia để đảm bảo trẻ được bú cả sữa đầu và sữa cuối.
- Thời gian trung bình mỗi bữa bú 15 – 20 phút.
- Nên cai sữa khi trẻ được 24 tháng hay lâu hơn nếu có thể.
- Khi mẹ bị bệnh, trẻ ốm, trẻ không tự bú được thì nên vắt sữa và cho trẻ ăn bằng thìa.
4. Cách cho con bú
Tư thế:
Tùy điều kiện mẹ có thể cho trẻ bú ở tư thế nằm hay ngồi nhưng phải đảm bảo bà mẹ và trẻ đều ở tư thế thoải mái, thư giãn.
- Đầu và thân trẻ phải nằm trên cùng một đường thẳng.
- Bụng trẻ áp sát vào bụng mẹ.
- Mặt trẻ quay vào vú mẹ và mũi trẻ đối diện với núm vú
- Đỡ toàn bộ cơ thể trẻ
Cách ngậm bắt vú đúng:
- Quầng vú ở phía trên miệng trẻ còn lại nhiều hơn quầng vú ở phía dưới.
- Miệng trẻ mở rộng.
- Môi dưới hướng ra ngoài.
- Cằm trẻ chạm vào vú mẹ
Hậu quả ngậm bắt vú sai:
- Đau hay tổn thương núm vú (có thể nứt cổ gà).
- Cương tức vú, tắc tia sữa
- Vú sẽ tạo ít sữa đi.
- Trẻ đòi bú liên tục, khóc nhiều và mỗi lần bú kéo dài hoặc từ chối bú mẹ.
- Trẻ tăng cân kém.
5. Vắt Sữa
Vắt sữa có ích khi:
- Giảm bớt căng tức sữa hoặc tắc ống dẫn sữa.
- Núm vú mẹ tụt lõm phải vắt sữa cho bé ăn trong khi bé đang tập bú.
- Vắt sữa cho bé từ chối bú mẹ ăn, trong khi tập bú trở lại.
- Vắt sữa cho bé khi trẻ không thể bú được (non tháng, nhẹ cân).
- Duy trì sự tạo sữa khi mẹ phải đi làm hoặc mẹ bệnh không cho bú được.
- Đề phòng núm vú khô nứt hoặc đau.
Cách vắt sữa:
- Có thể vắt sữa bằng tay, chú ý vệ sinh tay, dụng cụ chứa và bảo quản.
- Đặt ngón cái trên vú, ngón trỏ dưới vú, các ngón khác đỡ lấy vú.
- Ấn nhẹ các ngón tay vào quanh quầng vú, ép vào thành ngực.
- Ép nhẹ từng nhịp, di chuyển sang các vùng khác quanh quầng vú.
- Tốt hơn là nên sử dụng máy hút sữa.
- Vắt/hút cạn 1 bên vú mới chuyển sang vú bên đối diện.
6. Những khó khăn
Không đủ sữa:
- Muốn tạo được nhiều sữa bà mẹ cần cho con bú sớm ngay sau khi sinh, cho trẻ bú nhiều lần, bú đúng cách để kích thích phản xạ tiết sữa và phun sữa.
- Nên cho trẻ bú nhiều vào ban đêm cũng là một cách để tăng cường sự tạo sữa.
- Nếu bà mẹ phải đi làm, không có điều kiện cho con bú thường xuyên thì bà mẹ phải vắt sữa thường xuyên để kích thích vú tạo sữa.
Nứt núm vú:
- Thường do nguyên nhân trẻ ngậm bắt vú sai.
- Nếu trẻ ngậm bắt vú sai, trẻ sẽ kéo núm vú vào và đẩy ra trong khi mút bú, đồng thời chà xát da của núm vú lên miệng trẻ.
- Điều này làm cho bà mẹ rất đau, sau nhiều lần bú kiểu này, da ở núm vú sẽ bị tổn thương gây nứt núm vú.
- Xử trí bằng cách thực hiện ngậm bắt vú đúng, triệu chứng đau sẽ giảm đi.
Cương tức vú:
Nguyên nhân: Không cho trẻ bú sớm, bú thường xuyên, ngậm bắt vú sai, hạn chế thời gian mỗi bữa bú.
Phòng ngừa bằng cách cho trẻ bú sớm, bú thường xuyên, giúp trẻ ngậm bắt vú đúng.
Xử trí bằng cách: Nếu trẻ bú được thì phải cho trẻ bú thường xuyên, nếu trẻ không bú được thì phải vắt sữa bằng tay hoặc dùng bơm hút sữa.
Trước khi cho bú dùng gạc ấm đắp lên vú.
Sau khi bé bú đắp gạc lạnh để giảm phù nề.
Tắc ống dẫn sữa và viêm vú:
- Ống dẫn sữa bị tắc làm sữa bị ứ trệ gây ra viêm vú, có thể viêm từ không nhiễm trùng đến viêm nhiễm trùng.
- Xử trí: trước hết phải cải thiện sự lưu thông ở ống dẫn sữa, massage vú.
- Sau đó khám BS để tìm nguyên nhân để giải quyết nếu sau 24 giờ các triệu chứng không giảm phải điều trị thêm bằng thuốc kháng sinh, giảm đau và nghỉ ngơi hoàn toàn.
- Viêm tắc ống dẫn sữa không được xử lý thích đáng dẫn tới abcès vú
Núm vú phẳng và bị tụt vào trong:
- Xử trí trước đẻ thường không có giá trị.
- Ngay sau khi đẻ phải giúp bà mẹ tin tưởng rằng trẻ bú từ vú chứ không phải từ núm vú
- Giúp bà mẹ cho trẻ ngậm vú đúng.
- Cố gắng cho trẻ bú ở những tư thế khác nhau.
- Giúp bà mẹ làm cho vú dài ra bằng cách sử dụng bơm hút đầu vú ra.
7. Chăm sóc nguồn sữa mẹ
Chế độ nghỉ ngơi, lao động của bà mẹ cho con bú:
- Trong thời gian nuôi con bằng sữa mẹ, người mẹ cần có thêm năng lượng để tạo sữa, cần có thời gian để nghỉ ngơi, lao động nhẹ nhàng.
- Nếu phải lao động nhiều mà ăn uống không đủ bà mẹ sẽ phải sử dụng chất dinh dưỡng dự trữ trong các mô của cơ thể để tạo sữa và vận động; bà mẹ sẽ bị suy dinh dưỡng.
- Ngủ đủ giấc, đặc biệt giấc ngủ đêm để tránh tắt sữa
Chế độ dinh dưỡng:
- Bà mẹ ăn uống đầy đủ sẽ có đủ sữa và chất lượng sữa tốt cho con bú.
- Chú ý ăn thêm các loại thực phẩm giàu dinh dưỡng như tôm, cua, cá, trứng, sữa, thịt, đậu đỗ, lạc vừng, rau xanh và quả chín.
- Nên ăn nhiều bữa và ăn nhiều hơn bình thường.
- Uống nhiều nước (1,5 đến 2 lít/ngày) vì cơ thể cần nhiều nước cho sự tiết sữa.
- Không nên ăn các loại thức ăn nhiều gia vị (ớt, tiêu, hành tỏi).
- Không uống rượu, cà phê và hút thuốc lá.
Sử dụng Thuốc và Sinh đẻ kế hoạch:
Chỉ dùng thuốc khi có sự hướng dẫn của cán bộ y tế
Nếu cho con bú sữa mẹ hoàn toàn, bú thường xuyên liên tục, trong 6 tháng đầu, tương tự như 1 biện pháp tránh thai tự nhiên cho bà mẹ
Sau 6 tháng tránh thai tự nhiên, bà mẹ có thể sử dụng một biện pháp tránh thai, nhưng không nên sử dụng thuốc uống tránh thai có Estrogen
Có thể sử dụng thuốc tránh thai chỉ có Progestogen vì không ảnh hưởng tới quá trình tạo sữa
---------------
Thông tin chi tiết:
Khoa Phụ sản - Bệnh viện Đa khoa Phương Chi
- Địa chỉ: DX 76, Phường Định Hòa, Tp. Thủ Dầu Một, Bình Dương
- Hotline: 0274.381.55.81 - 0274.381.55.82
- Facebook: www.facebook.com/bvphuongchi
- Website: www.bvphuongchi.com/
- Google map: https://goo.gl/maps/KsbXegyqxhTeKdN49
